METODA PROJEKTÓW JAKO ODPOWIEDŹ NA DZIECIĘCĄ POTRZEBĘ ODKRYWANIA ŚWIATA
Pobudzanie ciekowości poznawczej polega na zachęcaniu dzieci do stawiania pytań i pomaganiu im w kształtowaniu umiejętności realizowania ich własnych pomysłów. Wszystko to służy pobudzaniu dzieci do myślenia. John Dewey napisał: "Niejedno już dziecko próbowało ze wszystkich sił `przestać myśleć`"[1]. Dlatego też należy pamiętać o tym, jak ważne jest pobudzanie i ukierunkowanie ciekawości dzieci. Sama obecność dorosłego nie wystarczy, chodzi również o to, aby będąc przy dziecku udostępnić mu pomoce, uporządkować jego działania i pomóc w wyciągnięciu wniosków. Do uzyskania efektu takich działań służy właśnie metoda projektu badawczego.
Jaka jest idea metody projektu? Chodzi o poznawanie świata w sposób naukowy, a równocześnie spontaniczny i nieodtwórczy. Dzieci z natury są ciekawe świata, uwielbiają zadawać pytania i często, żeby uzyskać odpowiedź, wolą same posprawdzać, pozaglądać, pomieszać, złożyć lub rozdrobnić. Cieszy je, kiedy mogą osobiście „podziałać”, niż otrzymać gotową odpowiedź sformułowaną przez dorosłego - niejednokrotnie zbyt zawiłe sformułowaną. To, czego dzieci same doświadczą, co przetworzą, co przeżyją na własnej skórze jest dla nich nie tylko ciekawsze, ale również bardziej zrozumiałe, często także zapada w pamięć na znacznie dłużej dzięki poczuciu „sprawstwa”.
Podejście projektowe zakłada, że proces zdobywania wiedzy przez małe dzieci jest procesem naturalnym, spontanicznym i samodzielnym. Rolą nauczyciela nie jest nauczanie, ale koordynowanie pracy dzieci, organizowanie przestrzeni badawczej tak, aby dzieci samodzielnie zdobywały wiedzę. Ważnym aspektem pracy nauczyciela jest również uważna obserwacja oraz dokumentowanie działań dzieci. W podejściu projektowym dzieci uczą się logicznego myślenia, stawiania pytań, zdobywania wiedzy poprzez eksperymentowanie, wyciągania wniosków. Ważnym elementem pracy projektowej jest aktywne włączanie współpracy rodziców i środowiska lokalnego.[2]
Metoda projektu badawczego składa się z 3 etapów. W pierwszym – dzieci pod kierunkiem nauczyciela wybierają temat z otaczającej rzeczywistości, który je interesuje i jest możliwy do zbadania. Prowadzą dyskusje, stawiają hipotezy badawcze i wspólnie z nauczycielem planują różnorodne przedsięwzięcia. Następnie dzieci prowadzą różnorodne działania badawcze z zakresu matematyki, przyrody, językoznawstwa itp., aby lepiej poznać interesujące ich zagadnienie. Gromadzą dane, przeprowadzają wywiady, zapraszają „ekspertów”, prowadzą badania terenowe, tworzą modele, eksperymentują – wszystko po to, by sprawdzić swoje hipotezy. Ostatnim etapem pracy jest podsumowanie i przedstawienie na forum wyników projektów.[3]
Metoda projektu różni się od innych metod nauczania tym, że dzieci badają jeden temat przez dłuższy czas. Temat musi je ciekawić i powinien odnosić się do ich doświadczeń życiowych. Dzieci często prowadzą szczegółowe badania na poziomie o wiele bardziej zaawansowanym, niż wyobraża to sobie większość dorosłych. Rola nauczyciela polega na włączeniu do projektu treści merytorycznych, np. w zakresie matematyki, czytania i wiedzy o środowisku.
Projekt stwarza dzieciom możliwość korzystania z rozmaitych materiałów źródłowych – w tym tradycyjnych, np. książek – by znaleźć odpowiedzi na swoje pytania oraz prowadzą pogłębione działania badawcze podczas zajęć terenowych. Przygotowują pytania dla rozmówców i ustalają konkretne zadania do realizacji podczas wyprawy terenowej lub rozmów z ekspertami. W trakcie zajęć w terenie sporządzają notatki i szkice. Tworzą plany konstrukcyjne modeli i scenografii do zabawy,
co pozwala im uporządkować zdobywaną wiedzę. Dzieci rozwiązują problemy samodzielnie – nauczyciel zakreśla tylko pewne ramy oraz pomaga w poszukiwaniu rozwiązań i potrzebnych materiałów.
W miarę wzrostu wiedzy dzieci tworzą nowe wersje rysunków i opisów. Uzyskane wiadomości przedstawiają w formie kroniki, plakatów, malowideł ściennych, prac plastycznych, schematów graficznych, tabel, konstrukcji i dzienniczków. [4]
Nauczyciel gromadzi dziecięce prace, dokonuje obserwacji i przeprowadza analizę. Ten etap metody projektu nazywa się dokumentowaniem. Plan dokumentacji uwzględnia cele programowo-dydaktyczne placówki – dzięki temu można mieć pewność, że dzieci zdobędą umiejętności i wiedzę wymaganą w programie nauczania. Często przygotowuje się wystawy, które pokazują czego dzieci się uczą.
Realizacja projektu wymaga zastosowania różnorodnych umiejętności społecznych. Małym uczestnikom daje wiele okazji do wymiany poglądów, dzielenia się odpowiedzialnością, wysuwania sugestii, a także udzielania wzajemnego wsparcia.
Projekt pozwala przede wszystkim na ekspresję rozmaitych wrodzonych zdolności intelektualnych dzieci, co prowadzi do ich wzmocnienia a nie ignorowania, jak to się dzieje wówczas, gdy przesadny nacisk kładzie się na uczenie pamięciowe, powtarzanie i ćwiczenie. Badanie zjawisk interesujących dzieci rozwija ich zdolności obserwacji i zadawania pytań. Zachęta nauczyciela by dzieci zastanowiły się nad możliwymi odpowiedziami, rozwija w nich zdolność stawiania hipotez. Prośba by odpowiedziały, dlaczego sądzą, że odpowiedzi będą takie a nie inne, rozwija w nich zdolność analizy własnych przewidywań. [5]
Jednym z elementów składowych metody projektu są eksperymenty naukowe. W naszym przedszkolu przeprowadziliśmy już pierwsze próby doświadczeń naukowych.
Aby dowiedzieć się jak powstaje dwutlenek węgla w napojach gazowanych przeprowadziliśmy eksperyment chemiczny z sodą i cytryną podczas przyrządzania lemoniady:
Wykonaliśmy także doświadczenie fizyczne ukazujące proces powstawania gór:
http://www.akademiamc.pl/galeria/wydarzenia/258-jak_powstaja_gory.html
Samo bycie z dziećmi, podczas przeprowadzania doświadczeń, jest ważnym i dużym „doświadczeniem”. Z założenia eksperymenty są naukowe, ale są także dobrą zabawą dla badawczego umysłu małego dziecka. Pozwalają na zrozumienie zjawisk przez samodzielne wykonanie i obserwowanie powstających zmian lub zjawisk.
Wioletta Przychodzeń
[1] J. Dewey Jak myślimy?, PWN, Warszawa 1988
[2] T. Vasconcelos, N. Melo, M. O. Mendes, C. Cardoso Dzieci w Europie Nr. 16(4) /2009
[3] M. Kotarba-Kańczugowska Praca metodą projektu ORE 2009
[4] T. Vasconcelos, N. Melo, M. O. Mendes, C. Cardoso Dzieci w Europie Nr. 16(4) /2009
[5] J. H. Helm, L. G. Katz Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej, Warszawa 2003